‘‘Ons werden toeristen, geen vluchtelingen beloofd.’’ In één krachtige zin vat de Bulgaarse denker Ivan Krastev de beslommeringen van een deel van zijn landgenoten samen. Oost-Europeanen voelen zich, zegt hij, voor het lapje gehouden. De Europese Unie zou toch welvaart, geen crises brengen? Misschien een idee om Krastev uit te nodigen om te komen spreken op een muziekfestival? In maart gaat het idealistische en enigszins utopische en elitaire We Are Europe-programma weer van start. Krastev zou er niet misstaan.

We Are Europe is een samenwerkingsverband tussen acht Europese festivals: Elevate (Graz), c/o pop (Keulen), Insomnia (Tromsø), Nuits sonores (Lyon), Resonate (Belgrado), Reworks (Thessaloniki), Sónar (Barcelona) en TodaysArt (Den Haag) delen een missie: ‘‘We willen een katalysator van de Europese identiteit zijn’’, lezen we op de site. Subsidie komt van de Europese Unie.

Toen ik die zin een jaar geleden voor het eerst las was mijn eerste reactie: welke Europese identiteit? Die van natiestaten? Die van het failliet van de euro? Die van het neoliberalisme en consumentisme? Die van de groeiende xenofobie?

Het is het soort cynisme waar We Are Europe tegen strijdt en in het eerste jaar gebeurde dat met overtuiging. In plaats van de nadruk te leggen op alles wat er stuk is aan Europa, wijzen ze naar de reparaties. Ze focussen niet op de verschillen tussen landen onderling, maar maken zich hard voor cultureel erfgoed dat Europees gemeengoed is en faciliteren de uitwisseling van artiesten en visionairs.

Want natuurlijk is er, zeker op cultureel niveau, een Europese identiteit. Europa zit in de boeken die we lezen, de films die we zien en de muziek die we streamen: van Kraftwerk tot Cabaret Voltaire, van Jacques Brel tot The Beatles.

In 2016 was ik op TodaysArt en bij c/o pop. Voor alle We Are Europe-edities geldt dat er naast een uitgebreid muziekprogramma ook een conferentie wordt georganiseerd. Klinkt stoffig, is het niet, vooral omdat We Are Europe de primetime plekken op het programma niet reserveert voor consultants of marketingmanagers, maar voor denkers met ballen. Voor idealisten, niet voor luchtfietsers.

Zo laaf ik me in Keulen aan een inspirerende sessie van Benji Rogers. De Amerikaan is initiatiefnemer van het Dot Blockchain-project. Met dezelfde technologie die o.a. voor de virtuele bitcoin munt wordt gebruikt, wil hij de muziekscene radicaliseren. Volgens Rogers kan blockhain de muziekindustrie (maar ook de financiële sector) vrijwaren van fraude, corruptie en piraterij en maakt het productieketens transparanter. ‘‘Een artiest zou zijn geld bijvoorbeeld rechtstreeks van het podium waar hij speelt kunnen krijgen, zonder tussenkomst van een bank.''

In een volgend panel staat Europees cultureel erfgoed dat ons allemaal bezighoudt centraal: muziekfestivals. Heel het continent is met sprekers vertegenwoordigd. Andrez Kajzer van Ment (Ljubljana) vertelt hoe het is om in een klein land als Slovenië (twee miljoen inwoners) een evenement te organiseren. Ieva Irbina spreekt namens het Letse Positivus Festival: ‘‘De eerste jaren draaiden we verlies, er kwamen tweeduizend mensen. Nu hebben we 30.000 bezoekers en onze top bereikt. We richten onze pijlen op Europa. Dat is de niche waar we op willen blijven focussen, want het Letse publiek wil enkel mainstream artiesten.’’

Creatiever
Tegelijk met Positivus vinden er in Europa 27 andere festivals plaats. Iriban: ‘‘Als klein land is het een stuk lastiger, bijvoorbeeld om een artiest te boeken, maar we zijn daardoor wel creatiever.’’

‘‘TodaysArt heeft altijd een internationale focus gehad’’, vervolgt Tim Terpstra namens het Haagse festival. ‘‘Je kan lokale artiesten aan de wereld tonen en vice versa. Wij hebben als festival een verantwoordelijk. Dat is ook een van de taken van We Are Europe. Er gebeurt zo ontzettend veel in Europa, dat moeten we omarmen, we moeten er iets mee doen.’’

''Wanneer wordt een muziekfestival een vehikel voor politici of een bedrijf?''

Die verantwoordelijkheid wordt tijdens de sessie in Keulen bevraagt. Wanneer moet je je als festival om meer dan alleen je eigen publiek bekommeren? Hoe zorg je voor een gemêleerd publiek? Hoe voorkom je dat je festival enkel toegankelijk is voor hoogopgeleide, blanke jongeren met geld? Is dat überhaupt iets waar je je als organisatie druk om moet maken? Wat doe je met de voetprint die je achterlaat op het festivalterrein dat je gebruikt? Hoe belangrijk is creativiteit voor de samenleving? Wanneer wordt een muziekfestival een vehikel voor politici of een bedrijf? Waarom ontvangt een festival subsidie van de overheid?

De kracht van dit soort conferenties zit ‘m in het feit dat er niet direct een resultaat wordt geëist. Net als dat een kunstenaar de tijd moet krijgen om ideeën te onderzoeken, te laten rijpen, te laten mislukken en aan te scherpen, toetst We Are Europe hoe we als internationale muziekscene een bijdrage kunnen leveren aan een betere wereld. Niet vanuit een misplaatste morele superioriteit, maar vanuit nieuwsgierigheid naar ‘de ander’.

''Wij zijn toch gewoon een muziekfestival?’’

Positivisme
In twaalf maanden reist We Are Europe langs acht verschillende landen. Op het affiche stonden het afgelopen jaar negentig artiesten. Niet alleen uit Europa, maar ook uit Noord-Afrika, het Midden-Oosten, Ghana en Japan. Ik zag vj-kunst uit Iran en hoorde muziek uit Istanbul. Kreeg van Dopplereffekt, Antivj en vooraanstaande wetenschappers en coders een indrukwekkende spoedcursus oerknal. 75 journalisten, denkers en cultureel entrepreneurs deelden hun toekomstvisies, niet hun verkooppraatjes.

Olof van Winden schreef als festivaldirecteur van het Haagse TodaysArt mee aan het mission statement van We Are Europe “Toen we dit plan schreven wilde iedereen in ons netwerk bouwen aan één Europa. Toen kwam Brexit. Twee weken later hadden we een vergadering in Barcelona. Ik dacht, we pretenderen met onze festivals oplossingen voor een nieuwe, betere wereld te bieden. Laten we dat vooral blijven doen, want ik denk dat cultuur juist een van de dingen is die ons verbindt.”

“Maar als Europa zo onder druk staat en je noemt jezelf We Are Europe, kan je dat natuurlijk niet met een lachend gezicht blijven verkopen. Tenzij je er als festival inhoudelijk iets mee doet. Dan merk je het verschil tussen kunst- en muziekprogrammeurs. Die laatsten vroegen zich hardop af waarom we er aandacht aan moesten besteden. Wij zijn toch gewoon een muziekfestival?’’

Maar volgens van Winden is er wel degelijk iets aan de hand dat ons allemaal raakt. ‘‘De EU is inderdaad aan het afbrokkelen, maar volgens mij is Europa iets anders. Europa loopt van Tromsø tot Moskou. Er zijn landen die bij Europa horen, maar niet in de EU zitten. Er zijn andere factoren die Europeanen verbinden. Op dat positivisme moet je nadruk leggen.”

Verantwoordelijkheid?
Hebben we als elektronische muziekscene een verantwoordelijkheid richting Europa? We vinden het volkomen normaal om te gaan diggen in Europese steden die tot de verbeelding spreken. Om naar Berlijn af te reizen om onze techno-collectie te spekken. Om naar Barcelona, Parijs of Tisno te vliegen voor een zomerfestival. Europa is voor ons een vanzelfsprekendheid. We steken de grens over zonder dat ons paspoort wordt gecontroleerd, naar landen waar je met je Nederlandse bankpas je festivalbier kan pinnen.

Dat zijn bijzondere privileges. Aan muziekliefhebbers wordt niet gevraagd om in actie te komen tegen de afbrokkelende waarden van de EU: ‘‘Eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren’’, maar We Are Europe doet een dappere poging en dat is een begin.

''Wat dat betreft leven we in een onrealistische, extreem geprivilegieerde wereld''

Elite
Idealisme is één, de pijnlijke realiteit de andere kant van het verhaal. Op TodaysArt en c/o pop komt, ondanks dat het Haagse festival de publieke ruimte bij het festival betrekt, enkel en alleen de culturele elite. Ik zit op de conferentie in een zaal vol journalisten, kunstenaars en artiesten die veelal op uitnodiging aanwezig zijn. Hoor iemand naast me zeggen dat het allemaal harstikke leuk is om na te denken over genderneutrale wc’s, maar dat haar tante zich enkel druk maakt over de buurtbus die haar nog maar twee keer per dag naar de stad brengt. Wat dat betreft leven we in een onrealistische, extreem geprivilegieerde wereld.

Maar dat beseffen is wellicht het begin van een verandering die ook publiek buiten onze innercircle kan raken. Wij zijn geen zakenmensen, in het beste geval geloven we ergens in, staan we ergens voor en proberen we dat uit te dragen. Ik geloof dat die passie af kan stralen op anderen. Dat je kan inspireren – zoals Benji Rogers dat deed bij mij.

We Are Europe stelt vragen en heeft lang niet alle antwoorden, maar de kans dat je op de conferentie wordt gegrepen door een bevlogen idealist is reëel. Muziekfestivals kunnen wat mij betreft wel wat meer idealisme gebruiken.

Wat nou als festivals, naar voorbeeld van grote Engelse voetbalclubs, een community programma ontwikkelen waarbij ze ook publiek met een lege bankrekening uitnodigen om te komen raven? Wat nou als een festival alleen mensen binnenlaat wanneer ze in duo komen met iemand van een andere huidskleur? Wat nou als een festival net zoveel vrouwelijke als mannelijke artiesten op het affiche zet? Wat nou wanneer je je timetable en tickets alleen nog maar afdrukt op biologisch afbreekbaar papier? Kom maar op met die fantasie. Radicaliseer. Als we ons zoals We Are Europe verenigen komen we er allemaal sterker uit. Hoe dromen we zelf ons landschap? Waar gaan we samen een vuist voor maken?

Laten we hopen dat er over tien jaar nog een Europese Unie is. Dat mensen nog altijd de mogelijkheid hebben om zonder paspoort naar hun favoriete festival te reizen en dat die festivals subsidie vanuit Brussel mogen ontvangen. Dat we jonge mensen blijven stimuleren en dat we ze een platform blijven bieden. Een platform waar inclusiviteit net zo vanzelfsprekend is geworden als Europa zelf.

We Are Europe wordt gedreven door een grote nieuwsgierigheid naar andere culturen maar, zo lezen we in het laatste persbericht: ‘‘The project does not shape Europe's identity, it has underlined what was already there’’. Volgens mij hebben ze gelijk.

We Are Europe start in maart met een nieuwe serie festivals, meer info vind je hier