Azymuth brengt dit jaar een reissue van hun klassieker Outubro uit, en werkt ondertussen alweer aan een nieuw album dat later in 2016 het licht zal zien. Het legendarische jazztrio viel in de jaren zeventig al op door hun unieke mix van jazz, samba en funk en geldt nog altijd als iconisch. Op 4 augustus nodigt Dekmantel de heren, inclusief nieuw lid Fernado Moraes, uit voor een speciaal concert tijdens de openingsdag van het festival. Samen met Antal Heilager (Rush Hour), Kees Heus (Paradiso), Mark van der Linde (DJ en kenner/liefhebber van Braziliaanse muziek) en Phil Martin (oprichter van The Jazzinvaders) doken we de geschiedenis in van de band en hun magische genre: samba doido.
Een korte introductie. Wat hebben onze kenners met Brazilië?
Antal Heitlager. Eigenaar en labelbaas van Rush Hour, DJ, medeoprichter van de Via Brasil-avonden in Paradiso en allround Brazilië-liefhebber. "Op een of andere manier heb ik een speciale band met Brazilië. Ik weet niet precies waar dit vandaan komt, maar de eerste keer dat ik naar het land afreisde vond ik het enorm spannend. Ik denk dat dit te maken heeft met de oude WK voetbalbeelden die ik als kind zag: funky spelers en publiek, spannende muziek en alles wat daarbij komt kijken."
Kees Heus, beter bekend als KC The Funkaholic. Samen met Heitlager organisator van de Via Brasil-avonden, programmeur van Paradiso en 'import' Braziliaan. "Mijn ouders hebben begin jaren zestig in de stad Angra dos Reis gewoond. Mijn moeder liep toevallig een carnavalsstoet in, raakte in trance en werd verslaafd aan de samba. Ze kocht een stapeltje platen en draaide die in mijn jeugd helemaal grijs. Mijn zus is geboren in Rio en ik ben daar verwekt. Dat maakt mij een klein beetje Braziliaan, haha."
Mark van der Linde aka Xangô. Is al vijftien jaar verwoed verzamelaar van vintage Braziliaans vinyl uit de jaren zestig, zeventig en tachtig en draagt een onuitputbare passie voor het land met zich mee. "Mijn voorliefde voor Braziliaanse muziek is organisch gegroeid. Begin deze eeuw zat ik volop in de future jazz. Artiesten als Jazzanova, Rainer Trüby en Da Lata hadden een grote invloed op me. Ze brachten me bij de Musica Popular Brasileira (Braziliaanse muziek uit de jaren zestig en zeventig, red.). Trüby is misschien wel mijn grootste inspiratiebron ooit en inmiddels ook een goede kennis. Toentertijd bracht hij zijn compilatieserie Glücklich uit op Compost Records. Die verzamelaar heeft mijn voorliefde voor Braziliaanse muziek enorm aangewakkerd."
Phil Martin. Oprichter van de band The Jazzinvaders, toerde met Azymuth. "Ik ben pas echt in aanraking met Braziliaanse muziek gekomen tijdens mijn opleiding aan het Conservatorium. Mijn docent nam cassettebandjes met Braziliaanse muziek voor mij op: samba, bossa nova, MPB en tropicalia. Muziek met veel ritme en percussie. Ik was meteen verkocht."
Marcos Valle
Terug naar Azymuth. Rio de Janeiro, 1973. Jose Roberto Bertrami (toetsen), Alex Malheiros (basgitaar) en Ivan Conti (drums en percussie) richten een band op die later bekend komt te staan als Azymuth. Nadat Betrami had samengewerkt met onder anderen Flora Purim en Robertinho Silva, ontmoet hij Conti in een nachtclub. Ze horen Malheiros in een bowlingbaan/club spelen en besluiten als band verder te gaan. "Producers begonnen onsregelmatig als ritmesectie te boeken", vertelt Conti in dit interview. "Er was zowel een muzikale- als vriendschappelijke klik. Uiteindelijk woonden we in de studio. Dag in dag uit namen we voor bekende artiesten uit Brazilië op."
Maar de naam Azymuth is er een met een geschiedenis. In 1973 werd Marcos Valle gevraagd om zijn nummer ‘Azimuth’ uit te breiden tot soundtrack van de film O Fabuloso Fittipaldi, en met de bandleden (die toen nog niet onder deze naam speelden) kwam te werken. Conti: "Een van de nummers die we toen opnamen heette 'Azimuth' - het was muziek voor een Formule 1-documentaire. Valle begon ons als ritmesectie Azymuth te noemen, en later hebben we besloten die naam vast te houden. We zijn toen samen gaan schrijven en deden af en toe optredens met ons eigen repertoire."
Talloze shows in Rio de Janeiro en Zuid-Amerika resulteerden in hun eerste US-tour, een succesvol optreden in 1977 tijdens Montreux Jazz Festival en een contract bij een van de bekendere platenlabels: het befaamde Milestone Records. Van 1979 tot 1988 brachten ze er verschillende albums uit, waaronder de klassieker Jazz Carnival waarmee Azymuth als eerste Braziliaanse band de hitlijsten in het Verenigd Koninkrijk bereikt. "In 1975 kwam onze eerste plaat uit, en vanaf dat moment ging het hard", vervolgt Conti. "We bleven al het sessiewerk doen, maar we merkten dat er steeds meer internationale interesse ontstond.''
Na het korte vertrek van Conti in 1988 kwam de band weer bij elkaar in 1993 om zich hierna aan te sluiten bij het Londense label Far Out Recordings. Heitlager kwam ze vroeg op het spoor. "Toen ik me in Braziliaanse muziek ging verdiepen kwam ik al vrij snel bij Azymuth uit. Dit omdat de band veel releases via Amerikaanse labels uitbracht, die vervolgens weer werden geproduceerd via Europese persingen. Naast Sergio Mendes, Astrud Gilberto en Jorge Ben kwam je altijd Azymuth platen tegen."
Samba Doido
Het unieke geluid dat Azymuth vertegenwoordigt werd bekend als ‘samba doido’, en staat voor de ‘gekke’ mix van jazz, funk, soul en samba waar de heren zich in gespecialiseerd hebben. “Mensen die onze muziek hoorden, begonnen het zo te noemen,'' legt Conti uit. ''Een samba is meestal een 2/4-maat, maar wij spelen daaromheen. Het publiek wist vaak niet wat ze van onze gekke melodieën en ritmes konden verwachten, omdat het op een andere manier werd gespeeld dan normaal. Vandaar de term crazy samba,''
''De meeste Braziliaanse musici zijn virtuoze spelers''
Azymuth vulde met de nieuwe, eigenwijze stroming een leegte binnen bestaande Braziliaanse muziekstromingen en de rest van de wereld. Maar hun roots zijn geworteld in dat andere genre dat Brazilië ademt: bossa nova. Van Der Linde legt uit: “Zoals veel grote muzikanten uit die periode zijn ook de mannen van Azymuth begonnen als bossa novaband. De LP Som Ambiente uit 1972 ademt overduidelijk deze sound uit, al experimenteren ze er wel lustig op los met keys en Rhodes. Een van de allereerste LP's van Conti, Betrami en Malheurs stamt al uit 1968. Daar heten ze nog Projeto III, en dat is gewoon een knalharde bossaplaat.”
Bossa nova ontstond eind jaren vijftig, kwam voort uit de samba en werd hevig beïnvloed door jazz. Grondlegger van het genre is de bekende gitarist, zanger en componist Joao Gilberto, die op zijn beurt weer composities van Antonio Carlos Jobim (Tom Jobim) meerwaarde gaf. Bossa ontplooide zich tot een genre die jazzmuzikanten als Frank Sinatra en Ella Fitzgerald beïnvloedde. Kenmerkend voor het genre waren instrumenten als de klassieke gitaar, piano, elektronische organ, en akoestische bass en drums. Maar wellicht nog opvallender waren de stiltes in de muziek. Of in de woorden van Jobim: "Muziek is de stilte tussen de noten door."
Daar waar bossa nova tussen 1957-1963 aan populariteit won, was en is het populairste genre in Brazilië altijd samba (tot 1914 'maxixe' genoemd) geweest. Het was in de achtste eeuw na Christus dat de eerste Afrikanen naar Spanje en later Portugal kwamen. Tijdens de vijf eeuwen durende bezetting van het Iberisch Schiereiland door de Arabieren deden percussie-instrumenten zoals de tamboerijn hun intrede. Miljoenen slaven werden over een periode van 350 jaar naar Brazilië (voornamelijk naar Rio de Janeiro, waar samba werd gevormd) verscheept. Muziek en danstradities werden meegenomen en zo ontstond samba. Martin: "De timing en klank is uniek. Het is de sambaritmiek die alles zo ongenadig swingend maakt. Er worden veel originele instrumenten gebruikt die je vaak alleen in Brazilië vindt. Het instrumentarium is afgeleid van Afrikaanse en Europese instrumenten, maar ze hebben hun eigen geluid gekregen, waarbij de techniek belangrijk is. De meeste Braziliaanse musici zijn virtuoze spelers. De klank wordt bepaald door de harmonieën. Er worden mooie, jazzy akkoorden gebruikt, waardoor Braziliaanse muziek als warm wordt ervaren."
Ook het carnaval van Rio de Janeiro was belangrijk voor de verdere revolutie van samba. In 1971 had Donga de eerste nationale sambahit met 'Pelo Telefone'. In 1982 werd de eerste sambaschool Deixe Falar opgericht en niet veel later werd het genre een van de populairste muziekstromingen die zelfs tot nationaal symbool werd gekozen door toenmalig president Gétulio Vargas. Wereldwijde interesse voor samba werd in 1939 gestimuleerd toen het genre op de Wereldtentoonstelling van New York werd geïntroduceerd. Een historisch moment.
Jackson Conti
Braziliaanse muziek lijkt hedendaagse artiesten en genres enorm te beïnvloeden. Heitlager: "Jazeker. Op een bepaald moment sloeg bossa nova aan in Amerika. Jazzmuzikanten interpreteerden het genre op hun eigen manier. Hetzelfde gebeurde bijvoorbeeld met krautrockbands als Guru Guru, die fusionachtige tracks hebben gemaakt die zwaar op Braziliaanse ritmepartijen leunen. Wat dat betreft zijn genres slechts uitgevonden zodat je het kunt benoemen, maar ik geloof dat muzikanten gewoon luisteren naar elkaar en die inspiratie vervolgens gebruiken in hun eigen muziek."
Die invloed hoor je terug. Met name in de talrijke Braziliaanse samples die worden gebruikt in nieuwe producties en samenwerkingen die zijn ontstaan tussen onder anderen Azymuth en nieuwe legendes, waaronder die van toetsenist Conti en Stones Throw-held Madlib. Heus: "Braziliaanse muziek leeft onmiskenbaar voort in de harten van nieuwe producers. Neem hiphop producer Madlib. Conti en Madlib hebben samen een album (Sujinho) gemaakt onder de naam Jackson Conti, dat later uitgebracht is door het Nederlandse (en door Heus gerunde) Kindred Spirits. ''Er zijn zoveel producers die besmet zijn geraakt met het sambavirus: J Dilla, A Tribe Called Quest, 4Hero, Andres en veel meer grote artiesten."
Van der Linde vult hem aan. "Braziliaanse muziek uit de jaren zestig en zeventig heeft absoluut sporen in de hedendaagse dansmuziek nagelaten. Kijk alleen al naar al die artiesten die muziek van Azymuth hebben gesampled. Om er een paar te noemen: van de Chicago housepioniers Ten City eind jaren tachtig, tot aan drum 'n bass goeroe Roni Size (1990) en Jazzanova (2000) tot de talentvolle rapper Joey Bada$$ (2013)."
Dansvloermateriaal
Braziliaanse muziek hoor je ook al jaren in de club. Zo zijn de Via Brasil-avonden van Heus en Heitlager een succes, hebben evenementen als Ticket To The Tropics een trouwe aanhang en staan er nieuwe verzamelaars als Palo Santo op om het genre te vertegenwoordigen. "Braziliaanse muziek is altijd in clubs te horen geweest", vertelt Heus. "Eind jaren tachtig waren er tijdens carnaval feesten in Paradiso en die waren legendarisch. Zo organiseerde Mulat bijvoorbeeld Club Bongo. Jazz dj Graham B en Cassie 6 draaiden vaak Braziliaanse muziek in hun sets. Daarnaast Nederlandse vlaggendrager Zuco 103: die verspreidde Nederlandse samba door de hele wereld. Antal en ik zijn ook al zeven jaar bezig met Via Brasil, en zo zullen er altijd dj’s zijn die het pushen. Wat je tegenwoordig ziet, is dat er een hele groep van dj’s een liefde voor het genre hebben en dat is enorm fijn. Zo blijft Antal het samen met Jorn Konijn via een radioshow op Red Light Radio pushen, maar zijn er ook nieuwe artiesten en organisaties als Eagleman, Palo Santo, Mark van der Linde en Ticket to the Tropics. Braziliaanse boogie hoor je inmiddels overal."
Van der Horst kan zich daarin vinden. "Het is al meer dan vijftien jaar aan de gang. Het is het ritme dat het verschil maakt. Samba is een rechttoe-rechtaan groove, die door de diversiteit aan percussie-instrumenten en ritmes heel gelaagd is. De ritmes zijn uitdagend, de sound heel breed. De diepe bastrommels (sufdo) en alle hoge kleine instrumenten zoals de agogo, tambourim en skaher geven de muziek een enorme klankrijkdom. House heeft dat kenmerk ook. Een lage basdrum die doordendert en daaroverheen hoge hi-hat- en shaker-partijen. Veel house grooves zijn afgeleid van de sambabeat.”
Ook Van Der Linde sluit zich daarbij aan. "Braziliaanse muziek heeft altijd een plek in de moderne dansmuziek en clubcultuur gehad. Denk aan clubhits uit de jaren negentig: 'The Goodmen – Give It Up (Sérgio Mendes)' of 'Basement Jaxx - Samba Magic (Airto Moreira)'. Het lijkt nu steeds duidelijker te worden dat Braziliaanse muziek zoveel te bieden heeft. Naar mijn idee heeft het internet daar een grote rol in gespeeld. Toen ik vijftien jaar geleden naar Kenny Dope in de DJ booth liep om te vragen welke gruwelijke plaat hij had opgezet, had ik geen YouTube of Shazam om dat te checken. Toevallig draaide hij toen Azymuths 'Jazz Carnival', haha. Daarnaast merk ik door de platen die ik zelf via Discogs verkoop dat er veel animo voor Braziliaanse muziek is. De afgelopen twee jaar heb ik aardig wat verkocht aan artiesten als Four Tet en Horse Meat Disco. Het zijn niet alleen meer de vinyl diggers pur sang die zich voor deze muziek interesseren."
En juist die ontwikkeling valt in de huidige clubcultuur op. Braziliaanse muziek lijkt enorm aan populariteit te winnen. Neem Antals diverse sets, waarin het publiek de Braziliaanse platen van de Nederlander met liefde omarmt. Maar ook artiesten lijken zich er steeds meer voor te interesseren. Heitlager: "Ik denk dat dj’s van nu zeer geïnteresseerd zijn in het ontdekken van spannende muziek die nog niet eerder is gehoord. Mensen graven nu op de gekste plekken naar tunes. Brazilië is eind jaren al door Engelsen en Japanners leeg getrokken, en was destijds ook sterk aanwezig in de club scene met bijvoorbeeld. Gilles Peterson. Maar er zijn nog steeds nieuwe, spannende dingen te ontdekken. Dit geldt de laatste tijd zeker ook voor landen als Japan en Zuid Afrika, maar eigenlijk ook voor alle muzikale plekken in de wereld. Door het internet wordt het allemaal een stuk makkelijker."
Nieuw talent
Net als bij elk ander genre bestaat Braziliaanse muziek niet alleen uit oude producties. Steeds meer nieuwe artiesten bouwen naam in Latijns-Amerika op, en vertegenwoordigen het geluid dat groot is gemaakt door hun voorgangers. Waar Sao Paulo vroeger bekend stond als 'het graf van de samba', heeft het nu de meest bruisende muziekscene van Brazilië. Van der Linde: "Mijn eigen favorieten van dit moment zijn Bixiga 70, een Braziliaanse afrobeat band uit São Paulo, en Russo Passapusso uit Salvador de Bahia. Voor mijn gevoel grijpt hij het meest terug op de legacy van artiesten als Gilberto Gil, Jorge Ben of Azymuth."
Al blijft goede muziek volgens Heus lastig te vinden. "Je moet er goed naar zoeken, het blijft allemaal erg underground. Maar Bixica 70 is inderdaad geweldig. Daarnaast is het Goma Gringa label met onder anderen de band Meta Meta er een om in de gaten te houden, maar Lucas Arruda zal de Azymuth-fakkel overnemen."
Heitlager is het met hem eens. "Wanneer je nieuwe muziek uit Brazilië wilt horen, raad ik het album 'Descontrucao' van Goma Gringa aan. Het komt binnenkort uit en bevat een compilatie van nummers van een nieuwe generatie artiesten als Juçara Marçal, Kiko Dinucci, Marcelo Cabral, Rodrigo Campos, Romulo Fróes, Sérgio Machado en Thiago França. Maar zoals Azymuth is er maar één."
Azymuth speelt op 4 augustus in de Tolhuistuin tijdens de Dekmantel Festival Opening Day.
