In vijftien jaar tijd heeft Funktion-One zich ontwikkeld tot een van de beste geluidssystemen ter wereld. Organisaties adverteren er mee en mensen die doorgaans niets hebben met hi-fi gaan er prat op. De paars-grijze boxen hebben een iconische status verworven, en de Britse fabrikant komt nu met een nieuw systeem, Vero genaamd, dat op Welcome To The Future een Nederlandse première krijgt. DJB sprak met medeoprichter en audiogoeroe Tony Andrews.

Tony Andrews is een markante verschijning. De zestiger heeft rommelig grijs haar en een rat tail die nonchalant over zijn schouder hangt en tot zijn navel reikt. Hij neemt bovendien geen blad voor de mond. Over zijn concurrentie sprak hij ooit de gevleugelde woorden: ‘I think, quite frankly, that with the exception of one, maybe two other manufacturers, they’re all shit.’ Andrews neemt zijn werk uiterst serieus, en wordt al meer dan veertig jaar gedreven door een ongekende fascinatie voor geluid. Zodra hij de hoorn van zijn telefoon opneemt openbaart die passie zich. ‘Laten we Skypen, dat klinkt een stuk beter.’

Het recent ontwikkelde Vero-systeem moet een doorbraak worden in wat hij ‘big audio’ noemt. Een installatie van speakerkolommen (de line array, waar hij zich eerder fel tegen uitsprak) die de geluidswereld een nieuwe impuls moet geven. Na een ontwikkelfase van vijf jaar is het dan eindelijk zover.

Wat kun je me vertellen over Vero?
'Je zou kunnen zeggen dat het systeem een reactie is. Niet op de geluidskwaliteit van een line array, het gaat om het gemak waarmee het geïnstalleerd kan worden. Het is wat mensen verwachten te zien als ze naar een optreden gaan. We hebben het voor elkaar gekregen om iets met de gerichtheid van het geluid te doen. Iets dat we niet voor elkaar krijgen met een point source cluster (verschillende geluidsbronnen rondom het publiek, red.), dus er waren akoestische redenen om het te ontwikkelen. We hebben de laatste tijd steeds vaker een equalizer gebruikt om systemen te optimaliseren. Ik hou daar niet van, maar er waren problemen met de middentonen die we niet op een andere manier konden oplossen. We hadden het zo goed als opgegeven. De accuratesse van het systeem leek weg. Totdat we tijdens Ultra in Kroatië een doorbraak hadden. Na wat aanpassingen aan het systeem bleken we de equalizer niet meer nodig te hebben. De installatie die op Welcome To The Future staat is geboren uit die doorbraak.'

Je bent geen voorstander van line arrays. Ben je bijgedraaid? En wat maakt die van jullie anders?
'Ons systeem is anders omdat de componenten beter zijn en er meer cohesie is tussen hoe ze samenwerken. Weet je, wat ik probeer na te streven is diepte. Ik wil dimensies, verschillende lagen. Een driedimensionaal geluid. Daar is het mij om te doen. De enige manier waarop je dat voor elkaar krijgt is wanneer de afzonderlijke elementen een geheel vormen. Alle signalen moeten op precies hetzelfde moment uit de speakers komen. Speakerkolommen krijgen dat doorgaans niet voor elkaar. In sommige delen van het geluidsspectrum misschien, maar meestal is het een brei van multiple arrivals. Met andere woorden: het geluid is niet synchroon en het klinkt uitgesmeerd. Ons gehoor is namelijk ongekend precies. We merken geluidsverschillen van vijftien microseconden op. Dat is vijftienmiljoenste van een seconde. Daarom weet je negen van de tien keer waar een geluid vandaan komt. Let er maar eens op. De processor in je brein is daar dag en nacht mee bezig. Vergelijk het met je ogen. Ze hebben maar 28 beelden per seconde nodig om je de illusie van een continuüm te geven; vloeiend beeld. Je gehoor is dus 2000 maal nauwkeuriger dan je zicht.'

Andrews begint te lachen. ‘Het lijkt alsof ik afdwaal, maar ik probeer even de biologische redenen voor mijn afkeer van line arrays te schetsen.’ Hij steekt een sigaret op, neemt een teug en zegt: ‘Ik zal mijn antwoord simplificeren: het klinkt plat.’ 

Kortom: het verschil tussen de sweet spot in de Berghain, en een plek op het veld tijdens een openluchtfestival?
‘Precies. Het probleem zit hem in de middentonen en de hoge tonen. Die hebben enorm te lijden van de wind. Speakerkolommen zijn de conventie, maar ik begrijp niet waarom mensen er zo gek van zijn. Ja, ik snap het wel: het is lekker makkelijk. Maar het klinkt bagger. De audiobusiness is niet meer wat het ooit was. De focus ligt niet bij de kwaliteit en de ervaring. Dat proberen we te veranderen. Ik kijk er naar uit om meer met live acts te werken, want als ik eerlijk ben krijgen we maar zelden een goed geluidssignaal van een dj.’ 

''Berghain heeft bijvoorbeeld het hele plafond aangepakt met absorberende verf''

Heeft dat te maken met hun apparatuur?
‘Dat, en de kwaliteit van het format waar ze mee draaien. Daar komt nog eens bij dat de meeste dj’s nog steeds in het rood draaien. Ik begrijp daar helemaal niets van. De reden waarom de meter rood aanslaat is omdat je de apparatuur teveel belast. Everything gets smashed against the ceiling. Het enige dat je doet is je signaal verneuken. Er zijn dagen dat ik er ziek van word. Ik begrijp niets van die domheid. Het is minachting van je publiek.’ 

Hebben jullie Vero ontworpen met een bepaalde omgeving in het achterhoofd?
‘Niet echt, hoewel de openlucht verreweg het beste is omdat je nauwelijks last hebt van weerkaatsing. Er zijn maar weinig gebouwen in de wereld waar je de muren niet hoort. De Heineken Music Hall is er één van. De hele zaal is gecoat in geluidsabsorberende verf. En het werkt. Thank God somebody at least did it.’ 

Architecten houden zich vooral bezig met esthetiek en niet met akoestiek
‘Gek genoeg zelfs in gebouwen die specifiek ontworpen zijn voor optredens. Je wilt de muzikant horen, niet de echo. Muren creëren eigenlijk hetzelfde probleem dat ik met line arrays schetste: multiple arrivals. Je hoor het initiële signaal en dat stuitert dan nog twee, drie keer je oren in via de muur. Maar dat was je vraag niet. Vero is ontworpen voor grote optredens. Tienduizend man publiek of meer. En omdat het een heel ander systeem is heb je maar twee speakerkolommen nodig. Zelfs met één kolom klinkt het goed.’ 

Eén?
‘Eén.’ 

Hoe kan dat driedimensionaal klinken? 
‘We hebben iets uitgevogeld dat ik niet per se met de hele wereld wil delen. De competitie is op zijn zachtst gezegd moordend. Ik begrijp dat het bizar klinkt, maar het is ons gelukt. Het komt er op neer dat waar je ook staat, het geluid precies op jou gericht is. We hebben dat meteen maar even gepatenteerd. Verder bestaat zo’n kolom uit een stuk of zestien losse speakers die we precies goed op elkaar hebben afgestemd.’ 

De Mona Lisa onder de speakers. Waar je ook staat, het lijkt alsof ze je aankijkt. 
‘Ha! Wat een analogie. Die ga ik opschrijven.’

Zonder dollen, waar moet je op letten als je een systeem installeert? Welk effect heeft een volle dansvloer bijvoorbeeld op je geluid?
‘Mensen absorberen geluid erg goed. Een soundcheck in een lege zaal klinkt vaak klote. Staat de vloer vol, dan is het stukken beter. Zoals ik zei hoef je in de buitenlucht geen rekening te houden met echo. Je moet er vooral voor zorgen dat je geluid ver genoeg draagt en je het hele publiek bereikt zonder dat het verstrooid wordt door de wind en alle kanten op gaat. Op het Europese vasteland valt het nog wel mee, maar in het Verenigd Koninkrijk hebben ze openluchtfestivals haast in de ban gedaan vanwege klachten over geluidsoverlast. Dat is, zeker in de UK, nog het grootste probleem: het milieu. Dat heeft er bijna toe geleid dat slechte geluidsinstallaties de voorkeur hebben gekregen.’

...'Ik denk dat dat een van de dingen is die Funktion-One onderscheidt: dat het geluid zo helder is dat er tussen de frequenties ruimte is voor spraak’...

Waarom? 
‘Nou, geluid dat uit ons systeem komt reikt ver. Soms heel ver. De ironie is dat onze kwaliteit ons in dat opzicht tegenwerkt. Mijn doel is altijd heel simpel geweest: ik wil ervoor zorgen dat grote installaties zo hi-fi mogelijk klinken. Om dat te kunnen doen moeten we steeds vaker uitwijken naar Europa en Amerika, want in Engeland lijkt het alsof ze geen goed geluid meer willen horen. Het is een dom, politiek verhaal geworden.’ 

Dan heb je het over de health & safety politiek die het Verenigd Koninkrijk overspoelt? 
‘Inderdaad. Ik ben niet tegen health & safety, maar ik ben ondertussen vrij oud en ik heb nogal wat crazy shit gedaan in mijn leven. Ik heb de regering nooit nodig gehad om me te vertellen welke risico’s ik wel en niet kan nemen. Dan zeggen ze: ooit kom je daarmee in de problemen. Ik ben ondertussen 66 en ik heb al mijn ledematen nog. Stuff your health & safety. Ik ben er nog en dan ga je me vertellen dat ik het mijn hele leven bij het verkeerde eind heb gehad?’ 

Je zei dat de kwaliteit van geluid niet meer is wat het geweest is. De Paradise Garage wordt nu nog geroemd om de fantastische installatie die ze daar hadden en volgens jou weten ze dat tegenwoordig niet meer te evenaren. Wordt er te licht over geluid gedacht?
‘Het is me opgevallen dat je leert leven met wat je wordt voorgeschoteld. Je raakt snel gewend aan slecht geluid, en als je dan iets beters hoort kun je het idee krijgen dat wat beter klinkt niet goed is. Dat is een kwestie van conditionering. Dat moet je afleren. Door de jaren heen is de conceptie van goed geluid veranderd. Er zijn twee, drie generaties die zijn opgegroeid met iPods en mp3’s. De verwachtingen zijn anders en dat heeft veel te maken met de digitale wereld. We leven nu dertig jaar in een digitaal tijdperk en er is nog steeds discussie over of analoog nou beter is. Als digitaal zo goed was als iedereen graag gelooft, zou dat debat er niet meer zijn. Ik denk dat ik begrijp wat er aan ten grondslag ligt: de meeste digitale apparatuur is gebrekkig. Want digitaal kan beter klinken dan analoog.’ 

Hoe weet je of het geluid goed is afgesteld als je in het publiek staat en je bent opgegroeid in de iPod-generatie? 
‘Als het geluid hard klinkt, maar je wel op een normale toon met elkaar kunt praten. Dat betekent dat het geluid goed georganiseerd blijft en er ruimte is tussen de frequenties. Ik denk dat dat een van de dingen is die Funktion-One onderscheidt: dat het geluid zo helder is dat er tussen de frequenties ruimte is voor spraak.’

Maar dat heeft alles te maken met de afstelling van het systeem. Je kunt ergens wel een Funktion-One neerzetten, maar dat wil niet zeggen dat het goed gaat klinken. Installeren jullie ze daarom soms zelf?
‘Juist, en zo nu en dan komt er een van onze engineers een check doen. Maar dat werkt maar tot op zekere hoogte. We raden clubs altijd aan om te kijken naar hun plafond. Berghain heeft bijvoorbeeld het hele plafond aangepakt met absorberende verf. We waren er toen het nog een transformatiehuis was en ik kan me herinneren dat het verschil gigantisch was met ervoor. Maar het kan ook makkelijker: een theatergordijn maakt al een ongekend verschil.’ 

Andrews steekt nog maar een sigaret op en vervolgt: ‘Wist je dat absorptie werkt door geluid om te zetten in hitte? Dat wist ik niet tot twee drie jaar geleden. De derde wet van Newton: iedere actie kent een gelijke en tegenovergestelde reactie. Je komt er niet zomaar vanaf, je moet het ombuigen en hitte is de meest simpele vorm van energie. Maar misschien dwalen we nu te ver af in de thermodynamica’, lacht hij.

We zitten al bijna een uur te praten, en Andrews moet verder. Ik vraag hem wat je als dj kan doen om zoveel mogelijk uit een installatie te halen. Na adviezen over bestandskwaliteit en niet in het rood draaien komt de passie weer tot leven. ‘Het gehoor is een prachtig zintuig en het wordt volledig genegeerd. Iemand heeft ooit gezegd: als slecht geluid dodelijk was, zou het de voornaamste doodsoorzaak zijn. We hebben nog veel werk te verzetten. Zolang ik nog leef en er een passie voor heb, blijf ik proberen om mensen dat aan het verstand te krijgen. En zeg nou zelf, dat is toch geen verkeerd streven?’